Özel eğitim, bireysel farklılıkları temel alarak bireyin yetersizlik türüne veya yeteneğine yönelik verilen eğitim olması sebebiyle günümüzde büyük önem taşımaktadır (Berkant ve Atılgan, 2017). Akranlarından farklı ve özel gereksinimi olan bireylerin, en üst seviyeye yeteneklerini çıkarmayı sağlayan, yetersizliğini en aza indirgeyen, bireyin bağımsız yaşam becerilerini kazandığı, sosyalleşmesini destekleyen, özel eğitimde en uygun ortamın kaynaştırma uygulamaları olduğu söylenebilir (Vural ve Yıkmış, 2008; Çetin, 2017). Diğer taraftan özel eğitim ihtiyacı olan ya da olmayan tüm öğrencilerin akademik ve sosyal becerilerini destekleyerek, toplumun bir parçası olma olanağını en iyi biçimde sunan bütüncül bir yaklaşımdır (Berkant ve Atılgan, 2017).
Özel gereksinimli öğrencilerin eğitimleri akranlarıyla aynı ortamda destek eğitim hizmetleri sağlanarak sürdürülmesi olarak görülen kaynaştırma uygulamalarında istenilen başarının elde edilmesi çeşitli değişkenlere bağlıdır (Vural ve Yıkmış, 2008). Okul yöneticileri, sınıf öğretmenleri, destek eğitim sunan özel eğitim öğretmenleri, okul rehber öğretmenleri ve aile kaynaştırma uygulamalarının başarısını etkileyen başlıca etmenlerdir. (Sadioğlu, Batu ve Bilgin, 2012). Bununla birlikte tüm öğrencilerin gereksinimlerini karşılayacak ve öğrenmelerini kolaylaştıracak öğretimsel düzenlemelerin yapılması; ihtiyaca dayalı oluşturulan programların uygulanması kaynaştırma uygulamalarındaki başarı için diğer bir etkendir (Vural ve Yıkmış, 2008).
Okul yönetimi; özel gereksinimli bireyi okula kabul eden, sınıf içi gerekli fiziksel düzenlemeler ve materyali sağlayan, öğrenciye ve öğretmene gerekli öğrenme ve uygulama ortamı sunan tutumlar sergilemelidir. Okul yönetimi, kaynaştırma eğitimi uygulamalarının etkili ve verimli yürütülebilmesi için öğretmenin ihtiyaç duyduğu alanlarda onu desteklemeli diğer kişi ve kurumlarla işbirliği yapmalıdır (Berkant ve Atılgan, 2017). Sınıf öğretmenleri kaynaştırma uygulamalarında özel gereksinimli öğrencinin sınıfta kabulü, sınıf içi eğitim öğretim ortamının düzenlenmesi ve uygulanmasından sorumlu en önemli kişidir. Özel gereksinimli öğrenciyle her gün birlikte olması, gereksinimlerini ve gelişimlerini en iyi şekilde izlemesi ve en detaylı bilgiye sahip olma imkânından dolayı diğer tüm kişilerle işbirliği ve iletişim hâlinde olmalıdır (Berkant ve Atılgan, 2017). Dolayısıyla sınıf öğretmenleri, özel gereksinimli öğrenci için aileye, rehber öğretmene ve uzmana öğrencinin durumuna ilişkin en sağlıklı bilgileri sunan ve öğrencinin eğitimine yönelik yapılan düzenlemeleri uygulayan kişilerdir. Bu nedenle sınıf öğretmenleri, kaynaştırma uygulamalarında en önemli etkiye sahiptirler (Sadioğlu, Batu ve Bilgin, 2012).
Sınıf öğretmenlerinin özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırılmasına ilişkin görüş ve önerileri incelendiğinde, yapılan çeşitli araştırmalarda olumsuz görüş ve olumsuz tutuma sahip oldukları görülmektedir. Sadioğlu, Batu ve Bilgin’in "Sınıf Öğretmenlerinin Özel Gereksinimli Öğrencilerin Kaynaştırılmasına İlişkin Görüşleri"ni inceledikleri çalışmada, alanda yapılmış pek çok araştırma bulguları da örneklendirilmiştir. Türkiye’de farklı illerde çalışan sınıf öğretmenleriyle yapılan nitel araştırmada, genel olarak sınıf öğretmenlerini özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırma sürecinde akademik, sosyal ve bilişsel yönden faydalandıklarını belirtseler de özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırma ortamlarında bulunmaları konusunda olumsuz görüş bildirmişlerdir. Buna gerekçe olarak da öğrenmeyle ilgili yaşanan zorluklar ve kendilerine yönelik motivasyon, fiziki ve psikolojik açıdan olumsuz etkilerini belirtmeleri dikkat çekicidir. Berkant ve Atılgan'ın (2017) "Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik Yaşadıkları Sorunlar ve Çözüm Önerileri" konusunda yaptıkları diğer bir çalışmada, kaynaştırma uygulamalarında öğretmenlerin fiziki yetersizlik, zaman yetersizliği, programın yoğunluğu, sınıf yönetimi sorunları ve dikkat ve iletişim problemleri yaşadıkları belirtilmiştir.
Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma uygulamaları konusundaki olumsuz tutum ve görüşlerinin genel nedeni, bu konuda yeterli desteği alamaması ve tüm yükün sınıf öğretmeninde kalması olarak gösterilmektedir (Sadioğlu, Batu ve Bilgin, 2012). Sınıf öğretmenleri kaynaştırma uygulamaları konusunda yaşadıkları problemleri aşmakta güçlük çekmektedirler. Yapılan araştırmalarda genel olarak bu konuda öğretmelerin daha fazla desteklenmesi, fiziki şartların ve destek hizmetlerin iyileştirilmesi öğretmenlerin kendi çözüm önerileri olarak sunulmaktadır.
Kaynaştırma uygulamalarında öğretmenlerin yaşadıkları sorunların sınıf içi öğretimsel uyarlamalar ve etkili sınıf yönetimi uygulamalarıyla aşabilecekleri bir gerçektir. Yine buna yönelik yapılan araştırmalarda öğretmenlerin öğretimsel uyarlamalar konusunda yetersizliği özellikle Vural ve Yıkmış’ın "Kaynaştırma Sınıfı Öğretmenlerinin Öğretim Uyarlamasına İlişkin Yaptıkları Çalışmaların Belirlenmesi" konusundaki araştırma bulgularıyla ortaya konulmuştur. Öğrenciye yönelik farklılaştırılmış yöntemlerin kullanılmadığı, içerik ya da materyal çeşitlenmesi yapılmadığı ve öğretmenlerin idare, rehberlik hizmetleri ve aile tarafından yeterli düzeyde desteklenmediği saptanmıştır.
Sınıf öğretmenlerinin öğrenciye yönelik bireyselleştirilmiş çalışmalarla öğretimsel düzenlemeler yapması yaşadıkları sorunların pek çoğuna çözüm getirecektir. Özellikle özel gereksinimli öğrencinin ihtiyaçları ve tercihlerine dönük öğretim çalışmaları kaynaştırma uygulamalarında başarıyı arttıracaktır. Öğrenciyi tanıma, öğrencinin sözel ve sözel olmayan tepkilerini fark edebilme, öğrencinin istek ve tercihlerine dönük çalışmalar yapmak bu konuda çok önemlidir (Çetin, 2017).
Konuya yönelik pek çok araştırma bulguları benzer sonuçları gösterse de sonuç olarak, özel gereksinimli bireylerin eğitiminde temel amaç öğrencinin akranlarıyla aynı ortamda eğitiminin sürdürülerek bağımsız yaşam becerilerinin kazandırılmasıdır (Çetin, 2017). Özel eğitimde kaynaştırma uygulamalarında en önemli görev sınıf öğretmenine düşmektedir. Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma uygulamalarında öğretimsel uyarlamalar konusunda bilgilendirilmeleri ve olumlu tutum kazanmaya yönelik desteklenmeleri gerekmektedir (Vural ve Yıkmış, 2008). Bu alanda yapılan her düzenleme kaynaştırma uygulamalarının daha iyiye götürülmesine dönük olmalıdır.
Nermin ELMAS
Kaynakça
Berkant, H. G. ve Atılgan, G. (2017). Sınıf Öğretmenlerinin Kaynaştırma Eğitimine Yönelik Yaşadıkları Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Journal of Educational Reflections, 1(1), 13-25.
Çetin, M. E (2017). “Özel Gereksinimli Bireylerin Tercihlerinin Değerlendirilmesi”. Ankara Üniversitesi Özel Eğitim Dergisi, 18, 1-20.
Sadioğlu, Ö., Batu, S. E. ve Bilgin, A. (2012). Sınıf Öğretmenlerinin Özel Gereksinimli Öğrencilerin Kaynaştırılmasına İlişkin Görüşleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 399-433.
Vural, M. ve Yıkmış, A. (2008). Kaynaştırma Sınıfı Öğretmenlerinin Öğretim Uyarlamasına İlişkin Yaptıkları Çalışmaların Belirlenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 141-158.